تنوع دیدنی‌ های شیراز چنان گستره وسیعی را در برمی‌گیرد که شیراز همواره از مقاصد محبوب گردشگری بوده است. از جمله دیدنی‌های متعدد این شهر، دروازه قرآن یکی از مشهورترین‌ها به شمار می‌رود و نامی آشنا برای هر گردشگر است.

معرفی دروازه قرآن شیراز

دروازه قرآن یکی از دروازه‌های به‌جامانده از دوره‌های قدیم در شیراز است که امروزه به‌عنوان یکی از جاذبه های گردشگری استان فارس شناخته می‌شود. این بنا که در طول زمان یا بر اثر بلایای طبیعی و حوادث گوناگون، بارها تخریب و مجددا بازسازی شده، همواره به گردشگران خوش‌آمدگویی کرده است. دروازه قرآن در تاریخ ۱۳۷۵/۹/۱۹ با شماره ۱۸۰۰ در فهرست آثار ملی به ثبت رسید.

دروازه قرآن شیراز کجاست؟

دروازه قرآن در شمال شرقی شهر شیراز، در تنگه الله اکبر میان کوه چهل‌مقام و باباکوهی جای گرفته و در خروجی شیراز به‌سمت شهر مرودشت واقع شده‌ است. فلکه‌ طاووسیه نیز در نزدیکی آن قرار دارد. 

موقعیت جغرافیایی دروازه قرآن شیراز

دروازه قرآن در فاصله‌ کمتر از ده متری مقبره‌ خواجوی کرمانی و همچنین فاصله‌ کمتر از پانصد متری باغ جهان نما و فاصله‌ کمتر از هزار متری مقبره شاعر نامدار پارسی زبان، حافظ شیرازی، قرار دارد.

تاریخچه دروازه قرآن شیراز

دروازه قرآن‌ یکی از نمادهای تأثیر قرآن بر زندگی مردم ایران و از بناهای ارزشمند اسلامی در ایران به شمار می‌آید و معمولا بنایی طاقی‌شکل است که جایگاه ویژه‌ای بالای آن برای قرار دادن یک یا چند جلد قرآن کریم در نظر گرفته می‌شود.

مرحوم شهری درباره‌ دروازه‌های شهر تهران می‌گوید:

در هر طرف از جهات چهارگانه‌ شهر، سه دروازه وجود داشت.

هر یک از این دروازه‌ها به نامی شهرت داشت. پاره‌ای از این دروازه‌ها بر اساس راه اصلی شهر مقصد، نام‌گذاری می‌شدند. مثلا دروازه‌ای که سر راه قزوین بود، دروازه قزوین نام گرفت و برخی دروازه‌ها مانند دروازه ری به نام همان محل نام‌گذاری شدند. تعداد دیگری از دروازه‌ها به‌دلیل خصوصیت ویژه‌ آن مانند دروازه قرآن، این‌گونه نام‌گذاری شدند.

در میان دروازه قرآن‌های ایران، دروازه قرآن شیراز، از نظر قدمت و همچنین از دیدگاه شهرت عمومی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. 

شیراز در گذشته دارای ۶ دروازه بود؛ دروازه قرآن، دروازه اصفهان، دروازه سعدی، دروازه قصابخانه، دروازه کازرون و دروازه شاه داعی تا اله. در حال حاضر، دروازه‌ای به‌جز دروازه قرآن وجود ندارد و مردم شیراز تنها می‌توانند محل دروازه‌های قدیمی را نشان دهند. این دروازه به دستور عضدالدوله دیلمی ساخته شد و علت نام‌گذاری آن، قرآنی است که به دستور امیر در آن قرار گرفت تا مسافران متبرک شوند و به سلامت از آن عبور کنند.

این طاق به مرور زمان رو به خرابی رفت تا اینکه در دوره‌ زندیه، کریم خان زند آن را بازسازی کرد، اتاقی به بالای آن افزود و دو جلد قرآن بزرگ نفیس، به خط سلطان ابراهیم بن شاهرخ تیموری، در اتاقک بالای آن جای داد. این قرآن‌ها که به «قرآن هفده من» معروف‌ هستند، اکنون از دروازه قرآن به موزه پارس انتقال یافته‌اند.

دروازه قرآن در دوره‌ قاجاریه به‌علت وقوع چندین زلزله، دچار صدمات زیادی شد که محمد زکی خان نوری آن را تعمیر کرد و در دو سوی آن اتاق‌هایی به ‌منزله‌ پاسگاه و راهداری ایجاد شد. آب‌انباری نیز در کنار آن ساختند که از آب رکن‌آباد پر می‌شد تا برای مسافران از راه رسیده استفاده شود. این بنا در گذشته، طاق قرآن نیز نامیده می‌شد. روزهای اول هر ماه قمری، مردم از شهر خارج شده و از زیر این طاق عبور می‌کرده‌اند.

این بنا تا سال ۱۳۱۵ خورشیدی همچنان برپا بود. در آن سال، به‌ منظور توسعه‌ راه، به دستور بلدیه ‌(شهرداری) شیراز، دروازه‌ قدیمی را به دشواری با دینامت ویران کردند. بعدها به‌علت نبود دروازه و نگرانی مردم شیراز از این موضوع، دروازه‌ کنونی به کوشش یکی از بازرگانان شیراز به نام حاج حسین ایگار، معروف به اعتماد‌التجار در سال ۱۳۲۷ خورشیدی کمی پایین‌تر از دروازه‌ پیشین ساخته شد.

دروازه‌ جدید در اندازه‌ بزرگ‌تر، شامل دهانه قوس تیزه‌دار و دو ورودی کوچک روی جرزهای دو طرف و اتاق مستطیل‌ شکلی بر فراز آن برای گذاشتن قرآن ساخته شد.

در این بنا، آیاتی از قرآن را به خط ثلث و نسخ دورتادور دروازه نگاشتند. در پیشانی شمالی طاق آیه ۹ سوره اسرا، بر پیشانی جنوبی و سمت شهر شیراز آیه ۸۸ سوره اسرا و در گوشه غربی طاق آیه ۹ سوره حجر نوشته شده ‌است.

بنا به وصیت اعتماد‌التجار، اتاق کوچک سمت چپ دروازه را که به دره‌ کنار مشرف بود، به آرامگاه او اختصاص دادند. این بنا در سال ۱۳۷۵ با شماره‌ ۱۸۰۰ در فهرست آثار ملی به ثبت رسید.

قدیمی‌ترین عکس‌های برجا‌مانده از دروازه قرآن قدیم شیراز مربوط به عصر قاجار است. تصویر فوق یکی از معدود اسناد مصور به جامانده از بنای قدیمی این دروازه است که از اثری از عکاس شرق‌شناس «هارولد وستون» است و با تکنیک ابتدایی رنگ کردن عکس در عصر قاجار رنگی شده است.

امروزه اطراف دروازه قرآن مجموعه‌ای تفریحی و گردشگاهی شهری محسوب می‌شود و قبر خواجوی کرمانی، شاعر ایرانی در آن واقع‌ شده است که به همین دلیل به بوستان خواجوی کرمانی شهرت دارد. بالاتر از مقبره خواجوی کرمانی، سه غار وجود دارد که یکی از آن‌ها محل خلوت عرفا و زاهدان به خدا بوده است. غار بعدی، دهانه‌ای بلند با طاق ضربی دارد و قبر خواجه عمادالدین محمود، وزیر معروف شاه شیخ ابواسحاق اینجو در آن قرار گرفته است.

دره‌ ضلع شرقی از بین رفته، کوه‌های اطراف تغییر شکل یافته و به‌ صورت گردشگاه درآمده است. در میدان ورودی شهر نیز با گیاهان و گل‌های رنگارنگ،‌ تندیسی از طاووس ساخته‌اند که همیشه سبز است و گویی به هر مسافری خوش‌آمد می‌گوید. در گذشته دروازه قرآن بر سر راه ورودی به شیراز قرارداشت؛ ولی پس از مرمت‌های اخیر، جاده ورودی به شیراز را در کنار این اثر تاریخی قرار دادند تا آسیبی به آن وارد نشود.

قرآن دروازه قرآن شیراز

در بالای دروازه دو نسخه قرآن دست‌نویس به خط ثلث عالی منسوب به ابراهیم سلطان فرزند شاهرخ تیموری قرار داشت. این قرآن‌ها ظاهرا کتاب‌هایی بزرگ و سنگین بوده‌اند و به همین دلیل در گفتگوی مردم به نام «هفده من» مشهور شده‌اند. در سال ۱۳۱۶ هجری شمسی، دو قرآن خطی موجود در آن به موزه‌ پارس انتقال یافتند که همچنان در این موزه نگهداری می‌شوند. البته درباره‌ نویسندگان این قرآن‌های نفیس خطی که در دو جلد، به خط ثلث نگاشته شده است اعتقادهایی وجود دارد و غالبا از آن به‌عنوان خط سلطان ابراهیم فرزند شاهرخ گورکانی یاد کرده‌اند.

مردم شیراز به رد شدن از زیر قرآن این دروازه، اعتقادی خاص داشتند. طی یک رسم قدیمی، مردم شیراز روز اول هر ماه قمری به کنار این دروازه می‌آمدند و از زیر این قرآن رد می‌شدند و بدین ترتیب خود را تا آخر ماه در پناه کتاب آسمانی در مقابل بلاها بیمه می‌کردند.

بهترین زمان بازدید از دروازه قرآن شیراز

دروازه قرآن شیراز از آن دسته بناهایی است که چه روز و چه شب جذابیت خود را دارد. در روز جزییات بنا و تزیینات معماری آن دقیق‌تر قابل‌مشاهده هستند و مسلما عکس‌های بیشتری می‌توانید بگیرید. در شب نیز با نورپردازی، این بنا جلوه‌ای متفاوت به خود می‌گیرد.

دروازه قرآن شیراز کجاست؟
دروازه قرآن در شمال شرقی شهر شیراز، در تنگه الله اکبر میان کوه چهل‌مقام و باباکوهی جای گرفته و در خروجی شیراز به‌سمت شهر مرودشت واقع شده‌ است. فلکه‌ طاووسیه نیز در نزدیکی آن قرار دارد.

قرآن دروازه قرآن در حال حاضر کجاست؟
بالای دروازه قرآن دو نسخه قرآن دست‌نویس به خط ثلث عالی منسوب به ابراهیم سلطان فرزند شاهرخ تیموری قرار داشتند که در سال ۱۳۱۶ به موزه پارس منتقل شدند و همچنان در آن موزه قابل بازدید هستند.

چرا به قرآن‌های بالای دروازه، قرآن هفده من می‌گویند؟
این قرآن‌ها ظاهرا کتاب‌هایی بزرگ و سنگین بوده‌اند و به همین دلیل در گفتگوی مردم به نام «هفده من» مشهور شده‌اند.

بهترین زمان بازدید از دروازه قرآن کی است؟
دروازه قرآن شیراز از آن دسته بناهایی است که چه روز و چه شب جذابیت خود را دارد. در روز جزییات بنا و تزیینات معماری آن دقیق‌تر قابل‌مشاهده هستند و مسلما عکس‌های بیشتری می‌توانید بگیرید. در شب نیز با نورپردازی، این بنا جلوه‌ای متفاوت به خود می‌گیرد.