با توجه به قوانینی که در عرصه بین‌المللی در نظر گرفته‌ شد است، متقاضیان برای عزیمت و ورود به کشورهای مختلف نیازمند ویزا هستند که در واقع، مهم‌ترین اصل در خروج از کشور به شمار می‌آید. به‌طورکلی، ویزا یک سند رسمی مبنی بر اجازه کشور مقصد به ورود، عبور یا اقامت فرد متقاضی است و توسط سفارت یا کنسولگری هر کشور بعد از دریافت مدارک لازم و پرداخت مبلغ موردنظر صادر می‌شود. توجه به این نکته نیز لازم است که صدور ویزا قطعی نیست و امکان مخالفت با صدور آن وجود دارد. 

ویزاها با توجه به نوع نیاز و هدف متقاضیان به سه دسته تقسیم می‌شوند:

• انواع ویزا بر اساس نوع سفر
• انواع ویزا بر اساس تعداد ورود و خروج
• انواع ویزا بر اساس روش درخواست

جالب است بدانید با توجه به قوانین بین‌المللی و توافقات بین کشورها، سفر به کشورهایی که مورد توافق واقع شده‌اند، بدون اخذ ویزا از سفارت یا کنسولگری امکان‌پذیر است. تبعه این کشورها این امکان را دارند که با در دست داشتن گذرنامه و به یکی از سه روش بدون ویزا، ویزای الکترونیک و ویزای فرودگاهی به این کشورها سفر کنند و با توجه به قوانین و مقررات وضع شده در ورودی کشورها مجوزهای لازم برای ورود را دریافت کنند. نمونه‌ای از این توافقات، قوانین و مقرراتی مرزی و مسافرتی است که میان کشورهای اروپایی وضع شد و بر اساس آن شهروندان حوزه شینگن بدون نیاز به ویزا می‌توانند به کشورهای عضو این اتحادیه سفر کنند یا در آن‌ها اقامت داشته باشند؛ اما شهروندان کشورهای دیگر برای ورود به این کشورها نیازمند دریافت ویزای شنگن هستند.

ایران نیز با توجه به قوانین و سیاست‌های خارجی خود و همچنین توافقاتی که با دیگر کشورها صورت داد، از این امکان استفاده کرده است. کشورهای بدون ویزا برای ایرانیان به ۴۲ کشور می‌رسد که از طریق بدون ویزا، ویزای فرودگاهی یا ویزای الکترونیک می‌توان به آن‌ها سفر کرد.

کشورهای بدون ویزا برای شهروندان ایرانی

تعداد کشورهای بدون ویزا برای ایرانیان انگشت‌شمار است و شهروندان ایرانی باید برای سفر به اکثر کشورها اقدام به دریافت ویزا از طریق سفارت‌ یا کنسولگری کشور مقصد کنند. سفارت‌خانه‌ها برای صدور ویزا مدارک زیادی از جمله گذرنامه دارای اعتبار، تکمیل فرم تقاضا، مدارک مالی، مدارک شغلی، عکس، بلیط هواپیما، واچر هتل، بیمه مسافرتی و... را از مسافران درخواست می‌کنند و در نهایت ممکن است به‌دلایل مختلف از صدور ویزا خودداری کنند.

در این بین میان کشورها بر اساس سیاست‌ها و قوانین بین‌المللی توافق‌هایی صورت می‌گیرد که در پی آن دو کشور تصمیم به لغو ویزا می‌گیرند و شهروندان دو کشور می‌توانند بدون مراجعه به سفارت یا کنسولگری، با در دست داشتن گذرنامه به کشور مورد توافق سفر کنند. در این سفرها مهر ورود و خروج در مرزهای زمینی یا هوایی دو کشور در گذرنامه ثبت می‌شود. نمونه‌ای از این توافق‌ها، تفاهم‌نامه‌ای است که در سال ۱۳۱۳ در سفر رضاشاه به ترکیه، میان رضاشاه و آتاتورک امضا شد و بر اساس آن، از آن زمان تا اکنون شهروندان دو کشور نیازی به ویزا برای سفر توریستی به خاک یکدیگر ندارند.

در جدول زیر کشورهایی که در سال ۲۰۲۱ ورود به آن‌ها برای ایرانیان نیاز به ویزا ندارند، به تفکیک قاره و همراه با مدت زمان مجاز اقامت در آن‌ها نمایش داده شده است.

کشورهای نیازمند ویزای فرودگاهی

ویزای فرودگاهی، منبع عکس: saltinourhair.com

ویزای فرودگاهی (visa on arrival) یکی از انواع ویزای توریستی است و دریافت آن به دشواری دیگر ویزاها نیست. این نوع ویزا در بدو ورود مسافر به کشور مقصد با دریافت مبلغی در قالب مهر یا برچسب صادر می‌شود و در آن تاریخ ورود و خروج مسافر ثبت می‌شود.

از مزایای ویزای فرودگاهی صدور قطعی، جلوگیری از اتلاف وقت و عدم نیاز به گرفتن وقت سفارت است. برخی از کشورها برای صدور این نوع ویزا به مدارک خاص نیاز دارند که مسافران باید قبل از سفر این مدارک را بررسی کنند و همراه خود داشته باشند تا به مشکلی برخورد نکنند.

در جدول زیر کشورهایی که در سال ۲۰۲۱ ورود به آن‌ها برای ایرانیان با ویزای فرودگاهی امکان‌پذیر است، به تفکیک قاره و همراه با مدت زمان مجاز اقامت در آن‌ها نمایش داده شده است.

کشورهای نیازمند ویزای الکترونیک 

نمونه ویزای الکترونیک، منبع عکس: visatoiran.com

ویزای الکترونیک (eVisa) از راه‌های دیگر برای صدور ویزا است که تمام مراحل آن به‌صورت اینترنتی و صرفا با دریافت شماره گذرنامه انجام می‌شود. هدف از این روش صدور ویزا سرعت بخشیدن به امور صدور ویزا، تسهیل مراحل سفر، جلوگیری از تجمع در سفارت‌خانه‌ها و ترویج دولت الکترونیک است. در صدور ویزا به روش الکترونیکی به‌دلیل انجام مراحل به‌صورت آنلاین نیازی به تهیه مدارک کاغذی نیست و این در نوع خود روشی برای حفاظت از محیط زیست است.

اتباع خارجی برای ورود به ایران به‌منظور دریافت الکترونیکی ویزا باید وارد سامانه روادید الکترونیکی ایران  شوند و درخواست خود را ثبت کنند. درخواست‌های ثبت شده به‌صورت آنلاین توسط کارشناسان بخش کنسولگری به‌منظور امکان یا عدم‌امکان صدور ویزا بررسی می‌شود.

در جدول زیر کشورهایی که در سال ۲۰۲۱ ورود به آن‌ها برای ایرانیان از طریق ویزای الکترونیک امکان‌پذیر است، به تفکیک قاره و همراه با مدت زمان مجاز اقامت در آن‌ها نمایش داده شده است.

رتبه‌بندی پاسپورت‌ها در سال ۲۰۲۱

انواع ویزا، منبع عکس: 1stquest.com

گذرنامه یا پاسپورت یک مدرک شناسایی بین‌المللی است که توسط دولت‌ها برای سفر یا اقامت شهروندان در خارج از خاک خود صادر می‌شود و حاوی هویت شخص معینی است. این سند هویت شخصی و ملیت دارنده آن در سطح بین‌المللی را تایید می‌کند. همچنین اجازه ورود یا گذر از خاک کشور مقصد به روش‌های زمینی، هوایی و دریایی یا همان ویزا، در پاسپورت درج می‌شود.

در مواقع لازم و با توجه به سیاست کشورها این اختیار برای آن‌ها وجود دارد که برای شخص مورد نظر خود که گذرنامه ندارد، ویزا صادر کنند و اجازه ورود یا مسافرت با هواپیمایی دولتی آن کشور را به او بدهند.

بیشتر کشورها گذرنامه‌هایی با ظاهر تقریبا یکسانی دارند؛ همه آن‌ها به‌ شکل دفترچه‌ای کوچک هستند که در رنگ‌های قرمز، سبز، آبی و مشکی صادر می‌شوند. در صفحات اصلی گذرنامه اطلاعات شخصی فرد ثبت شده است و در صفحات خالی آن مهر ورود و خروج به کشورها یا برگه ویزا درج می‌شود. گذرنامه ایرانی به رنگ زرشکی، در ۳۲ صفحه و در سه نوع عادی، خدمت و سیاسی صادر می‌شود که روی جلد آن نشان رسمی جمهوری اسلامی ایران طلاکوب شده است.

جایگاه گذرنامه ایران در رتبه‌بندی گذرنامه‌های جهان سال ۲۰۲۱، منبع عکس: henleyglobal.com

طبق جدیدترین آماری که موسسه «هنلی پاسپورت ایندکس» (The Henley Passport Index) در سال ۲۰۲۱ منتشر کرده، گذرنامه ایران در رتبه ۱۰۵ جهان و هم ‌رده با کشور سریلانکا جای گرفته است و نسبت به سال ۲۰۲۰ که در رتبه ۹۸ قرار گرفته بود، هفت پله سقوط کرده است. ایرانیان با پاسپورت ایرانی می‌توانند به ۴۲ کشور بدون ویزا سفر کنند. در واقع نمره کل یا رتبه هر گذرنامه، برابر با تعداد مقصدهایی است که نیازی به ویزا ندارند یا می‌توان با ویزای فرودگاهی به آ‌ن‌ها سفر کرد.

طبق آمار موسسه «هنلی پاسپورت ایندکس» کشور ژاپن قدرتمندترین گذرنامه را دارد و شهروندان آن می‌توانند به ۱۹۵ کشور بدون ویزا سفر کنند. بعد از ژاپن، کشور سنگاپور با امکان سفر به ۱۹۲ کشور در رتبه دوم قرار دارد. در رتبه سوم، دو کشور آلمان و کره جنوبی با امکان سفر به ۱۹۱ کشور به‌طور مشترک قرار گرفته‌اند. آمریکا و بریتانیا با یک پله صعود به نسبت سال ۲۰۱۹ در رتبه هفتم جای دارند و قادرند بدون ویزا به ۱۸۷ کشور وارد شوند. شهروندان اروپایی بدون ویزا می‌توانند به کشورهای زیادی سفر کنند. چین نیز با توجه به اینکه شهروندان آن مجاز به سفر بدون ویزا به ۷۸ کشور جهان هستند، در جایگاه ۷۲ قرار گرفته است. در این بین ضعیف‌ترین گذرنامه متعلق به کشور افغانستان است که با ۲۶ کشور بدون ویزا در جایگاه ۱۱۶ و آخر جهان قرار دارد.

رتبه اول گذرنامه کشورهای جهان با توجه به تعداد کشورهای بدون ویزا در سال ۲۰۲۱ به شرح زیر است: