جزیره رنگارنگ هرمز گزینه‌های فراوانی برای ارائه به مسافران مشتاق خود دارد؛ همین تنوع رنگ در خاک‌ سبب شکل‌گیری جاذبه منحصر‌به‌فرد «فرش خاکی جزیره هرمز» شده است. فرش خاکی هرمز در اوج اصالت، ببیننده را غرق در نقوش زیبای خود می‌کند و او را به دل تاریخ جزیره می‌برد.

فرش خاکی از جاهای دیدنی جزیره هرمز به شمار می‌رود. پروژه فرش خاکی چند سالی است که دیگر اجرا نمی‌شود؛ ولی سخن درباره آن بسیار است. 

فرش خاکی هرمز کجاست؟

جزیره هرمز همچون نگین زیبایی در دل خاورمیانه می‌درخشد. این جزیره با ۴۲ کیلومتر مربع وسعت از جاهای دیدنی استان هرمزگان است و در کنار تنگه هرمز قرار دارد. هرمز جزیره‌ای بیضی شکل است و با بندرعباس هشت کیلومتر فاصله دارد. جزیره هرمز با ۶,۰۰۰ نفر جمعیت از توابع شهرستان قشم محسوب می‌شود. این جزیره با طبیعت ناب و زیبای خود گزینه مناسبی برای سفر به شمار می‌رود.

جزیره رنگارنگ هرمز دیدنی‌های بسیاری دارد و هر گردشگری را محسور خود می‌کند. طبیعت آرام و به دور از آلودگی‌های صوتی، از ویژگی‌های مهم هرمز است، البته ویژگی نمکی بودن و جذب اصوات توسط نمک، به بروز این حالت کمک شایانی کرده است. در این جزیره گوش فرا دادن به نوای موج‌های ساحل و موسیقی محلی نی و تنبک، روح انسان را به آرامش می‌رساند.

سایت ساحل فرش خاکی هرمز در بخش غربی جزیره واقع شده است. خاک هرمز به رنگ‌های مختلفی است و هر رنگ، طیف‌های گوناگونی از روشن تا تیره را شامل می‌شود. همین ویژگی سبب شکل‌گیری ایده فرش خاکی هرمز شد. این رنگ‌ها در کنار هم و با طراحی نقوش فرش مانند، جلوه دو چندان پیدا می‌کنند.

استفاده از نمادهای اصیل و بومی جزیره هرمز، کشور ایران و دغده‌های انسانی و بشر دوستانه‌، شاخصه‌هایی هستند که فرش خاکی را ارزشمند‌تر کرده‌اند. فرش خاکی هرمز این مفاهیم را در ابعاد بزرگ به نمایش گذاشت و زمینه را برای بیان آن‌ها فراهم کرد.

از سال ۱۳۸۷ تا ۱۳۹۶ طی هفت دوره، فرش خاکی توسط جمعی از هنرمندان در یکی از سواحل جزیره هرمز اجرا ‌شد. در این رویداد هنرمندان بومی با خاک‌های رنگی موجود در جزیره، طرح فرش خاکی را بر ساحل گستراندند.

فرش خاکی هرمز با نقوش اساطیری جلوه دوچندان پیدا کرد
فرش خاکی هرمز در واقع یک نماد از تاریخ و تمدن ۱۰۰۰ ساله جزیره بی‌نظیر هرمز بود. در طراحی فرش خاکی هرمز از نقوش مختلف گیاهان، حیوانات و هندسی استفاده می‌کردند. این فرش خاکی طی دوره‌های مختلف اجرای خود، تاریخ هرمز را حکایت کرد و آن‌ها را با استفاده از نمادها، به شکلی هنرمندانه به رخ کشید.

در طراحی فرش خاکی هرمز از اسطوره‌های هرمزگان و اشعار عمر خیام، الگوبرداری می‌کردند. در میان نقوش این فرش تصویری از لاک‌پشت پوزه عقابی، جبیر، نقوش پوشاک زنان هرمز، تصاویری از قلعه پرتغالی‌ها و نماد موسیقی بومی و سازهای محلی خودنمایی می‌کردند.

نماد‌های به کار رفته در فرش خاکی هرمز افسانه‌ها، استعدادهای منطقه، سنت‌ها، تاریخ و فرهنگ جزیره هرمز را فاش می‌کردند و به عناصر بومی جانی دوباره می‌بخشیدند. در اجرای این هنر زمینی بیش از ۵۰ هنرمند ساکن منطقه همکاری داشتند. این فرش بزرگ‌ترین نمونه از نوع خود در جهان بود و توانست به یکی از جاذبه‌های توریستی جزیره هرمز تبدیل شود.

ابعاد فرش خاکی هرمز طی سال‌های مختلف بین ۱۲۰۰ تا ۱۵۰۰ متر مربع بود. گروه هنری «نوهرمز»، به هدایت احمد کارگردان، طراح و بنیان‌گذار فرش خاکی هرمز است و آن را از سال ۸۷ تا ۹۳ طی ۶ دوره اجرا کرد. آخرین طرح فرش خاکی در سال ۱۳۹۶ توسط تیمی به هدایت مهدی درویشی، روی ساحل نقش بست.

طی سال‌های مختلف اجرای فرش خاکی، نام‌های مختلفی برای آن‌ها در نظر گرفتند. نام آن‌ها به‌ترتیب «افسانه هرمز»، «قصه غصه داوود» (نمادی از کشتار کودکان و مردم بی‌دفاع غزه)، «راز خاک»، «لبخند ملمداس» (اسطوره‌ای است که مردمان جنوب اعتقاد دارند به‌شکل زنی زيبارو در شب‌های مهتابی روی آب می‌آيد)، «داماهی» (نام ماهی عظیم‌الجثه‌ای که در هنگامه‌ گرفتاری‌ها به یاری مردمان بومی جنوب می‌شتافته‌ است) و «کلک پرو» (در گذشته صیادان از این مکان برای صیادی به دریا می‌رفتند) است.

اجرای فرش خاکی همچون ضیافی از رنگ‌های طبیعی و خارق‌العاده جزیره هرمز بود. جشنواره‌ای که زیر نور آفتاب دیدنی‌تر می‌شد. طی هفت دوره‌ای که پروژه فرش خاکی هرمز اجرا شد، بازتاب خبری بالایی داشت. در پی اجرای این طرح، گردشگران زیادی به جزیره محروم هرمز سفر کردند و مورد استقبال مردم قرار گرفت. این طرح خاکی در اثر بارش باران و شرایط محیطی به مرور کم‌رنگ شده و از بین می‌رفت.

مسیر دسترسی به فرش خاکی هرمز

برای سفر به جزیره هرمز چند مسیر وجود دارد که هر کس به فراخور شرایط و هزینه‌ای که در نظر گرفته است، آن را انتخاب می‌کند. برای رفتن به جزیره هرمز با خودرو، ابتدا باید خود را به بندرعباس رساند. فاصله تهران تا بندر عباس بسته به مسیری که انتخاب می‌شود، ۱۲۰۰ تا ۱۵۵۰ کیلومتر است.

برای سفر به جزیره هرمز راه آهن و طی مسیر با قطار، انتخاب افراد بسیاری است. بهترین قطارهای تهران بندرعباس، این مسیر را در مدت‌زمان حدود ۱۹ ساعت طی می‌کنند.

سفر با هواپیما سریع‌ترین و البته شاید گران‌ترین راه رسیدن به بندرعباس است. فرودگاه بندرعباس به شهرهای بزرگ کشور پرواز دارد. در همه این مسیرها بعد از رسیدن به بندرعباس می‌توان از طریق اسکله حقانی، با شناور دریایی یا قایق تندرو به جزیره هرمز رفت.

آدرس: استان هرمزگان، شهر بندرعباس، جزیره هرمز، ساحل فرش خاکی هرمز

تاریخچه فرش خاکی هرمز

ایده اولیه برای طراحی و اجرای فرش خاکی هرمز از سال ۱۳۸۳ زده شد. درست زمانی که هنرمندی از منظره شرقی جزیره نقاشی می‌کشید. رنگ‌های تند و پررنگ به کار رفته در طبیعت هرمز، ایده اجرای نقشی روی زمین شد. طرحی که از همین خاک‌های رنگارنگ جان بگیرد.

رنگ‌های تند و زنده خاک هرمز ایده فرش خاکی را کلید زد
ایده استفاده از خاک‌های رنگی هرمز برای طراحی، ابتدا به‌صورت محدود و روی بوم نقاشی اجرا ‌شد. طرح‌های نقاشی به کمک ماده چسبناک تثبیت‌کننده، روی بوم باقی می‌ماندند. فکر اینکه این خاک‌ها در نقاشی محبوس می‌شوند ایده انجام طرحی را کلید زد که طی آن خاک‌ها دوباره به طبیعت بازگردند و طرح به بوم نقاشی محدود نباشد.

نقاشی با خاک‌های رنگی روی زمین، ابتدا در شهرهای مختلف همچون تهران، در ابعاد کوچک و توسط جمعی از هنرمندان اجرا شد. پس از آن طرح فرش خاکی در ابعاد بزرگ و در خاستگاه این خاک‌ها کلید خورد.


پس از طی مراحل اولیه کار، همچون بررسی دقیق محل اجرای طرح در سواحل هرمز و الگو سازی دیجیتال طرح، اولین اجرای زمینی فرش خاکی هرمز در سال ۱۳۸۶ و در ابعاد ۱۲۰۰ متر مربع  اجرا شد؛ اما از سال ۱۳۹۷ تاکنون اجرای این طرح به‌دلایل مختلف متوقف شده است.

اثرات محیط زیستی فرش خاکی هرمز

رویداد فرش خاکی هرمز به‌دلیل انتقادها، چند سالی است که برگزار نمی‌شود. این موضوع دلایل مختلفی دارد که در ادامه به آن‌ها اشاره می‌شود.

جزیره هرمز پتانسیل‌های ذاتی بسیاری برای جذب گردشگر دارد
اجرای طرح فرش خاکی هرمز جذابیت بالایی برای گردشگران داشت و در دوره‌هایی که جشنواره برگزار شد، رونق اقتصادی بیشتری برای بومیان جزیره رخ داد. البته مخالفان این طرح معتقد هستند که رونق چندروزه در جزیره خیلی نمی‌تواند سبب توسعه آن شود.

منتقدان طرح فرش خاکی هرمز معتقد هستند که با توجه به جاذبه‌های طبیعی، خاص و منحصربه‌فرد جزیره هرمز، باید در جهت معرفی این زیبایی‌های ذاتی اقدامات بیشتری توسط مسئولان صورت بگیرد؛ تا سبب رونق همیشگی صنعت توریسم در جزیره شود.

طی دوره‌های اجرای فرش خاکی هرمز، هر سال طرحی جدید در ابعاد بزرگ‌تر روی ساحل نقش می‌بست. ایجاد طرح فرش خاکی روی ساحل مستلزم حمل چند تن خاک از جای‌جای جزیره هرمز به ساحل بود. خاک‌هایی کمیاب و گاها نایاب که با اولین بارش باران به دریا می‌رفتند. این در حالی است که خاک جزیره هرمز به‌دلیل رطوبت بالا، هوای شرجی محیط و ماهیت معدنی و سنگین آن‌ها توسط باد، به‌راحتی جابه‌جا نمی‌شود.

اجرای فرش خاکی مستلزم حمل و چند تن خاک به ساحل بود
خاک از سرمایه‌های مهم جزیره هرمز است. خاک‌های رنگی شاخصه این جزیره به شمار می‌روند و همچون میراثی باید از آن‌ها محافظت شود. برخی از طیف‌های رنگی خاک جزیره کمیاب و در خطر نابودی همیشگی هستند. همین موضوع لزوم حفاظت از این نعمت منحصربه‌فرد را پررنگ‌تر می‌کند.

فرش خاکی هرمز اثر هنری نادری است که بازتاب جهانی خوبی داشت؛ اما تداوم این طرح نگرانی‌ها برای تخریب جزیره زیبایی هرمز را بیشتر کرده بود. برخی از کارشناسان ادعا کردند با ادامه اجرای طرح فرش خاکی، خاک جزیره هرمز ۲۵ سال دیگر تمام می‌شود.

مخالفان طرح فرش خاکی هرمز معتقد هستند که این عمل موجب به هدر رفتن خاک رنگی جزیره می‌شود. برخی از هنرمندان و دوست‌داران طبیعت، اجرای مداوم فرش خاکی را تهدیدی برای جزیره هرمز می‌دانند. آن‌ها معتقد هستند اقداماتی که طبیعت جزیره را در طولانی مدت دچار اختلال کنند، در واقع ضربه اصلی را به بومیان و ساکنان جزیره می‌زند و ما را مدیون نسل‌های آینده خواهند کرد.

علت رنگارنگ بودن خاک جزیره هرمز

زمان تولد جزیره زیبایی هرمز به دوره نخستین زمین‌شناسی بازمی‌گردد و سنی بیش از ۵۰۰ میلیون سال را برای آن تخمین می‌زنند. دوره‌های زمین‌شناسی مختلفی سپری شد تا توده‌های نمکی از لابه‌لای گسل‌های جزیره بیرون آمدند و کانی‌های مختلف را نمایان کردند. طی این فرایند توده گنبدی بیضی شکل و نمکی، با ظاهر امروزی خود، از دامن خلیج همیشه فارس سر برآورد.

جزیره هرمز حدود ۲۰ هزار سال است که شمایل امروزی خود را به‌دست آورده است و از آن به‌عنوان آزمایشگاه سنگ‌شناسی یاد می‌شود. این جزیره در واقع یک گنبد نمکی فعال است؛ همین موضوع زمینه را برای ایجاد این تنوع رنگی بی‌نظیر ایجاد کرده است. علت دیگر رنگی بودن خاک‌های هرمز رسوبات آتش‌فشانی است.

خاک جزیره هرمز بیش از ۱۰۰ طیف رنگی دارد که در اثر وجود مواد معنی شکل گرفته‌اند و رنگ‌های گرم و سرد را شامل می‌شوند. این خاک‌ها همان ماده نقاشی به کار رفته در تابلوها، شیشه‌ها و فرش خاکی هرمز هستند. خاک‌های هرمز در زیر نور آفتاب تلالو دو چندان پیدا می‌کنند و انسان را به تحسین وامی‌دارند. این خاک‌ها به‌دلیل وجود عناصری همچون اکسید آهن و اکسید فلزات مختلف، طیف وسیعی از رنگ‌ها را شامل می‌شود.

بهترین زمان بازدید از فرش خاکی هرمز

فرش خاکی هرمز چند سالی است که گسترده نمی‌شود. به‌طور کلی نیمه دوم سال بهترین زمان سفر به جزیره هرمز است. در پاییز و زمستان هوای جزیره هرمز مطبوع است. در بهار و به‌ویژه تابستان هوا در جزیره هرمز و جنوب کشور گرم شرجی می‌شود.

در بازدید از فرش خاکی هرمز کجا اقامت کنیم؟

جزیره هرمز مانند جزیره کیش لوکس نیست و نباید در آن به‌دنبال تجمل و رفاه زیاد بود. برای اقامت در جزیره هرمز می‌توان از اقامت‌گاه‌های بوم‌گردی و خانه‌های بومیان استفاده کرد. اقامت در این مکان‌ها زمینه را برای آشنایی با غذاهای محلی ، لباس‌های محلی و آداب و سنن آن‌ها فراهم می‌کند. روش دیگری که برخی از گردشگران برای اقامت انتخاب می‌کنند چارد زدن و کمپ در کنار ساحل است.

تجهیزات مورد نیاز برای بازدید از فرش خاکی هرمز

سفر به و بازدید از فرش خاکی هرمز نیاز به تجهیزات حرفه‌ای و ویژه‌ای ندارد. شاید به‌همراه داشتن دوربین عکاسی برای ثبت این اثر هنری مهم‌ترین نکته است. اگر قصد شب‌مانی کنار ساحل را دارید وجود چادر مسافرتی، پتو یا کیسه خواب، لباس گرم، چراغ قوه ضروری به نظر می‌رسد.

نکات سفر به جزیره هرمز

سفر به مناطقی همچون جزیره هرمز که از نظر زیست محیطی آسیب‌پذیر و شکننده هستند نیازمند توجه به نکات مهمی است. ریختن زباله در طبیعت توسط برخی گردشگران، زیر پا گذاشتن قوانین و سنت‌های بومیان، از بین بردن چهره معصوم جزیره هرمز، برداشت بی‌رویه از خاک هرمز و به یادگار بردن این بخش مهم جزیره هرمز، همه و همه به مرور این منطقه مهم و خاص کشور را با تهدیدهای جدی مواجه می‌کنند.

موضوع امنیت حیوانات منطقه هرمز نکته مهم دیگری است که باید مسولانه به آن نگاه کنیم. جزیره هرمز خانه امن و همیشگی این حیوانات ناب و کم‌نظیر بوده است؛ پس نباید با خودخواهی امنیت آن‌ها را به خطر بیاندازیم. به‌طور مثال در فصل تخم‌ریزی لاک‌پشت‌ها با ایجاد آلودگی صوتی، تخریب و تهدید لانه‌ها، محل تخم‌گذاری یا جابه‌جایی تخم‌ها، باعت آزرده خاطر شدن این جانوران نشویم.

لازم است هر مسافری با داشتن حس وجدان، از آسیب رساندن به منطقه ارزشمند جزیره هرمز خودداری کند و چیزی جز عکس‌های خود یا صنایع دستی مردم زحمت‌کش هرمز، به یادگار نبرد. به‌طور کلی تنها چیزی که از یک گردشگر دغدغه‌مند در محیط باقی می‌ماند، جای دو پای او است.

می‌توان طی سفر به محیط‌های روستایی و جزایری همچون هرمز با اقامت در اقامت‌گاه‌های بومگردی و خرید از صنایع دستی و محصولات بومی مردم محلی، سبب رونق در اقتصاد و معیشت آن‌ها ‌شد.

دیدنی های اطراف فرش خاکی هرمز

جزیره زیبایی هرمز با وجود وسعت کم خود دیدنی‌های بسیاری دارد. جاذبه‌های طبیعی و تاریخی جزیره هرمز سبب شهرت آن در بین گردشگران و حتی محققان و زمین‌شناسان شده‌اند. در ادامه به تعدادی از این مناطق دیدنی اشاره می‌کنیم.

دره رنگین کمان

دره رنگین کمان از دیدنی‌های نزدیک به ساحل فرش خاکی است که تنوع رنگ در آن، همگان را مبهوت می‌کند. در این بخش از جزیره می‌توان لایه‌های رسوبی را با رنگ‌های مختلفی همچون سرمه‌ای، سفید، نارنجی و زرد به وضوح مشاهده کرد. عکاسی از این منظره بهترین یادگاری سفر خواهد بود.

دره مجسمه ها

دره مجسمه‌ها در واقع صخره‌های باستانی هستند که در طول سال‌های زیاد در اثر فرسایش آبی و بادی به‌شکل‌های مختلف درآمده‌اند. اگر با کمی خلاقیت به این صخره ها نگاه کنیم طرح‌های مختلفی پیدا خواهیم کرد. دره مجسمه‌ها در فضای کوهستانی جنوب غربی جزیره قرار دارد.

ساحل لاک‌پشت

ساحل لاک‌پشت یا بهشت لاک‌پشت‌ها از جاذبه‌های مهم جزیره هرمز است و شرق آن قرار دارد. این ساحل ماسه‌ای نزدیک به جاده اصلی واقع شده و در واقع محل تخم‌ریزی لاک‌پشت‌ها است. لاک‌پشت‌ها ساکنان بومی و مظلوم این جزیره هستند و گردشگران باید بسیار به حریم زندگی آن‌ها احترام بگذارند. در نزدیکی ساحل لاک‌پشت‌ها چند آلاچیق وجود دارد که می‌توان برای تماشای ساحل در آن‌ها توقف کرد.

سواحل رنگی

سواحل جنوب و جنوب غرب جزیره هرمز از جمله سواحل رنگی آن هستند که چشم‌انداز و منظره بی‌نظیر دارند و برای عکاسی بسیار مناسب هستند. تماشای غروب سرخ خورشید از سواحل زیبایی جزیره هرمز تجربه بصری خاصی است که هیچ‌گاه از ذهن مخاطب بیرون نمی‌رود.

قلعه پرتغالی ها

موقعیت استراتژیک جزیره هرمز و نزدیکی آن به تنگه مهم و حساس هرمز، از گذشته‌های دور سبب شده تا کشورهای بسیاری چشم طمع به این جزیره داشته باشند. آثار این دست درازی‌ها در جای‌جای جزیره دیده می‌شود.

قلعه پرتغالی های هرمز یکی از آثار به‌جای مانده از دوران اشغال جزیره است که البته در زمان شاه عباس از چنگ استعمارگران خارج شد. این قلعه شامل بخش‌هایی همچون برج‌های دیدبانی، سربازخانه، آب‌انبار و کلیسا است که جذابیت گردشگری دارند و بازدید از آن‌ها سبب عبرت گرفتن از سرنوشت گذشتگان می‌شود.

فرش خاکی هرمز در کجا قرار دارد؟
سایت ساحل فرش خاکی هرمز در بخش غربی جزیره واقع شده است.

علت رنگارنگ بودن خاک جزیره هرمز چیست؟
وجود نمک، اکسید آهن و فلزات دیگر و فعالیت‌های آتش‌فشانی در طول تاریخ سبب شکل‌گیری طیف وسیعی از رنگ‌ها در خاک جزیره هرمز شده است.

دلایل مخالفت با اجرای طرح فرش خاکی هرمز چیست؟
لزوم استفاده از پتانسیل‌های ذاتی و طبیعی جزیره زیبای هرمز و خطر از دست رفتن خاک‌های رنگی و ارزشمند آن، دلیل اصلی مخالفت با پروژه فرش خاکی هرمز است.

در سفر به جزیره هرمز توجه به چه نکاتی ضروری است؟
نریختن زباله در محیط، احترام به قوانین و سنت‌های بومیان، به یادگار نبردن خاک جزیره و برهم نریختن آرامش حیوانات منطقه مواردی است که توجه به آن‌ها ضروری است.